وقتی صحبت از خرید یا فروش طلا می‌شود، یکی از اولین دغدغه‌ها، «عیار طلا» است. عیار نشان‌دهنده میزان خلوص طلا است و دانستن آن نقش مستقیمی در تعیین قیمت و ارزش واقعی دارد. برای تشخیص عیار طلا نیز روش‌های مختلفی وجود دارد و سنجش آن با استفاده از دستگاه عیار سنجی طلا و سامانه‌های استعلام تا راهکارهای ساده و خانگی امکان‌پذیر است. در ادامه این مطلب شما را با روش‌های مطمئن تشخیص عیار طلا در خانه و آزمایشگاه آشنا می‌کنیم.
عیار سنج طلا چیست؟
عیارسنج طلا ابزاری برای تشخیص خلوص و درصد واقعی طلای به‌کاررفته در یک قطعه فلز است. این کار با روش‌هایی مانند استفاده از سنگ محک و اسید نیتریک انجام می‌شود که طی آن، خراش ظریفی از طلا روی سنگ کشیده شده و سپس با اسید مخصوص واکنش آن بررسی می‌شود. علاوه بر این، روش‌هایی مثل تست آهن‌ربا (برای تشخیص ناخالصی فلزات جذب‌شونده)، کشیدن طلا روی سرامیک بدون لعاب (برای مشاهده رد طلایی)، بررسی صدای ضربه یا تست صدای طلا و همچنین تطبیق کد یا عدد حک‌شده روی طلا با استانداردهای رایج نیز برای عیارسنجی دقیق‌تر به‌کار می‌روند.
در حقیقت، عیارسنج مشخص می‌کند که چند واحد از ۲۴ واحد یک قطعه طلا، واقعا از فلز طلا تشکیل شده و باقی آن از فلزات دیگر مانند نقره، مس یا روی است. این اندازه‌گیری نقش بسیار مهمی در تعیین قیمت واقعی طلا دارد؛ چراکه طلای دارای عیار بالاتر، ارزش و قیمت بیشتری دارد.
عیار‌سنج‌ها به دو دسته تقسیم می‌شوند و شامل ابزارهای آزمایشگاهی و روش‌های خانگی هستند.
در روش‌های آزمایشگاهی از دستگاه‌هایی مانند اسپکتروسکوپ، دستگاه XRF یا تست اسید استفاده می‌شود؛ اما این ابزارها فقط در آزمایشگاه‌های تعیین عیار طلا یا توسط فروشندگان معتبر طلا مورد استفاده قرار می‌گیرند.
واقعیت این است که بسیاری از افراد در شرایطی قرار دارند که دسترسی فوری به این آزمایشگاه‌ها ندارند یا می‌خواهند پیش از مراجعه، خودشان ارزیابی اولیه‌ای از طلای مورد نظر داشته باشند. در این موارد، شناخت راهکارهای خانگی تشخیص عیار طلا اهمیت پیدا می‌کند که می‌توانند در حد قابل‌قبولی اصالت طلا را مشخص کنند.
روش های تشخیص عیار طلا در خانه
عیار طلا را می‌توان در خانه با روش‌هایی مثل استفاده از سنگ محک و اسید نیتریک، تست آهن‌ربا، کشیدن طلا روی سرامیک بدون لعاب، گوش دادن به صدای ضربه‌ی طلا و تست شناوری در آب تشخیص داد. همچنین بررسی کد یا عدد حک‌شده روی طلا به‌صورت تقریبی عیار را مشخص می‌کند. این روش‌ها برای ارزیابی اولیه مناسب‌اند اما برای اطمینان کامل بهتر است به آزمایشگاه مراجعه شود. برای کسانی که به دنبال شناخت عمیق‌تر و مقایسه جزئیات طلاهای اصل و تقلبی هستند، مطالعه بهترین روش‌های تشخیص طلای اصل از تقلبی اطلاعاتی ارائه می‌دهد که می‌تواند نتیجه این آزمایش‌های خانگی را دقیق‌تر تفسیر کند. در ادامه روش‌های خانگی را معرفی می‌کنیم:
استفاده از سنگ محک و اسید نیتریک
سنگ محک یکی از قدیمی‌ترین ابزارهای سنتی برای تشخیص عیار طلا است که هنوز هم در بسیاری از طلافروشی‌ها و کارگاه‌های طلاسازی استفاده می‌شود. این سنگ سطحی صاف و تیره‌رنگ دارد که معمولا از جنس سنگ سیاه کوارتز یا سرپانتین ساخته شده و به‌گونه‌ای طراحی می‌شود که خراش‌های فلزی روی آن به‌خوبی نمایان شوند.
به‌منظور عیارسنجی طلا با سنگ محک مراحل زیر را طی کنید:
ابتدا باید قطعه طلا را چند بار محکم روی سنگ محک بکشید تا رد فلز روی آن باقی بماند.
سپس قطره‌ای از محلول مخصوص تیزاب نیتریک متناسب با عیار مدنظر را روی اثر باقی‌مانده از طلا روی سنگ بریزید تا واکنش شیمیایی انجام شود.
- اگر رد طلا کاملا پاک شود، عیار طلا پایین‌تر از محلول مورد استفاده است.
- اگر رد طلا بدون تغییر باقی بماند، عیار آن با محلول برابر یا بالاتر است.
- در صورت کم‌رنگ شدن جزئی، احتمال دارد عیار نزدیک به محلول باشد ولی دقیقا برابر نباشد.
برای مثال، اگر رد طلا روی سنگ محک را با اسید ۱۸ عیار تست کنید و رد پاک نشود، یعنی طلای شما حداقل ۱۸ عیار یا بالاتر است. اما اگر رد به‌سرعت پاک شود، یعنی عیار طلا کمتر از ۱۸ است و ممکن است دارای عیار کمتر باشد.
بررسی رنگ طلا و تفاوت عیارها با چشم غیرمسلح
توجه به رنگ ظاهری طلا، یکی از ساده‌ترین روش‌های تشخیص عیار طلا در خانه است. این نکته را مد نظر داشته باشید که طلا با عیارهای مختلف، رنگ‌های متفاوتی دارد.
هرچقدر عیار طلا بالاتر باشد، رنگ آن زرد‌تر و روشن‌تر به نظر می‌رسد. به همین دلیل است که طلای ۲۴ عیار رنگی کاملا زرد و براق دارد؛ اما طلای ۱۸ عیار رنگ کمی کمرنگ‌تر و متمایل به طلایی روشن است.
البته توجه داشته باشید که رنگ طلا ممکن است تحت تأثیر آلیاژهای به‌کار رفته و پوشش‌های سطحی تغییر کند؛ بنابراین بررسی رنگ طلا به تنهایی برای تشخیص دقیق عیار قابل اعتماد نیست اما می‌تواند به عنوان یک نشانه اولیه برای ارزیابی سریع به کار رود.
تست حرارت
طلا یک فلز مقاوم در برابر حرارت است و در اثر گرما تغییر رنگ نمی‌دهد، نمی‌سوزد و دود نمی‌کند. درحالی‌که فلزات تقلبی یا طلاهای دارای عیار پایین ممکن است تحت حرارت واکنش نشان دهند.
برای انجام تست حرارت مراحل زیر را طی کنید:
- یک شعله سبک مثل فندک را به‌مدت حدود ۳۰ تا ۶۰ ثانیه روی بخش کوچکی از طلا نگه دارید.
- اگر رنگ طلا تغییر کرد، سیاه شد یا بوی سوختگی ایجاد شد، احتمال زیاد طلای خالص نیست.
- اگر قطعه طلا هیچ تغییری در رنگ یا ساختار نشان نداد، احتمالا طلا یا کاملا خالص است یا عیار نسبتا بالایی دارد.
توجه داشته باشید که این روش عیار سنجی برای طلای آب شده یا بدون سنگ مناسب‌تر است. استفاده از این روش روی طلاهای ظریف، سنگ‌دار یا دارای پوشش ممکن است به آن آسیب بزند.
تست آهن‌ربا (تشخیص ناخالصی فلزات پایه)
تست آهن‌ربا یکی از ساده‌ترین روش‌های خانگی برای تشخیص طلای اصل است؛ چراکه طلا به‌صورت طبیعی خاصیت مغناطیسی ندارد. بنابراین اگر قطعه‌ای که در دست دارید به آهن‌ربا جذب شود، احتمال دارد که با فلزات پایه مغناطیسی مانند آهن، نیکل یا کبالت ترکیب شده باشد یا اصلاً طلا نباشد. برای انجام تست آهن‌ربا مراحل زیر را طی کنید:
- یک آهن‌ربای قوی را به قطعه طلا نزدیک کنید.
- اگر واکنشی نشان نداد، به‌احتمال زیاد طلا اصل است یا دست‌کم فاقد فلزات مغناطیسی است.
- اگر قطعه حتی کمی به سمت آهن‌ربا کشیده شد، یعنی ناخالصی در آن وجود دارد یا با فلزات پایه ساخته شده است.
تست سرامیک بدون لعاب (رد کشیدن طلا)
در این روش بایستی قطعه طلا را به‌آرامی فشار ملایم روی سطح یک کاشی یا بشقاب سرامیکی بدون لعاب بکشید. حتماً از سرامیک بدون لعاب استفاده کنید، چون لعاب‌دار بودن سطح باعث می‌شود هیچ رد مشخصی ایجاد نشود یا نتیجه تست اشتباه باشد.
- اگر طلا واقعی باشد، روی سطح سرامیک رد طلایی روشن به‌جا می‌گذارد.
- اما اگر فلز تقلبی باشد یا عیار پایین داشته باشد، رد سیاه یا خاکستری باقی می‌گذارد.
تست شناوری در آب و صدای ضربه (تست تجربی)
یکی از روش‌های ساده برای تشخیص طلای اصل از بدل، بررسی رفتار طلا در آب و صدای حاصل از ضربه آن است.
برای این کار باید طلا را داخل یک لیوان آب بیندازید. طلای واقعی سنگین است و فورا ته لیوان فرو می‌رود، درحالی‌که طلاهای دارای عیار پایین ممکن است روی آب شناور بمانند یا با تاخیر ته‌نشین شوند.
همچنین می‌توانید دو قطعه طلا را به‌آرامی به هم بزنید. صدای حاصل از برخورد دو قطعه طلای دارای عیار بالا، نرم، صاف و زنگ‌دار است؛ درحالی‌که طلای دارای عیار کم صدایی خشک یا خفه ایجاد می‌کنند.
بررسی علائم، اعداد یا کدهای حک‌شده روی طلا
کد یا عدد حک‌شده روی طلا سریعترین نشانه برای تشخیص عیار طلا است. این عدد به‌صورت یک کد سه‌رقمی یا حروف اختصاری در بخشی از طلا مثل داخل حلقه یا پشت گردنبند حک می‌شود و نشان‌دهنده میزان خلوص طلا است و برای تشخیص عیار طلای آب شده بسیار کاربردی است. نمونه‌های حکاکی عیار به شرح زیر است:
- عدد ۷۵۰ یعنی طلا ۷۵٪ خالص است و ۱۸ عیار محسوب می‌شود.
- عدد ۹۱۶ به معنای طلای ۲۲ عیار است.
- عدد ۹۹۹ طلای ۲۴ عیار و تقریبا خالص را نشان می‌دهد.
این اعداد بر اساس استاندارد بین‌المللی عیار طلا حک می‌شوند و وجودشان اصالت قطعه را نشان می‌دهد. علاوه‌بر عدد نیز ممکن است نمادهایی مانند مهر کارخانه سازنده، کد استاندارد، یا حتی کد رهگیری طلا نیز حک شده باشد که از طریق سامانه‌های عیار سنجی طلا یا سایت‌های استعلام قابل بررسی هستند.
آیا عیار طلا قدیمی قابل اعتماد است؟ (بررسی تغییرات عیار در طلاهای قدیمی)
عیار طلا قدیمی همیشه قابل‌اعتماد نیست و ممکن است با عیار واقعی تفاوت داشته باشد.
در گذشته استانداردسازی عیار طلا به‌اندازه امروز دقیق نبوده و گاهی طلاهایی با عیار پایین‌تر به‌عنوان طلای ۱۸ یا ۲۲ عیار فروخته می‌شدند. همچنین برخی از طلاهای قدیمی ممکن است ترکیبات خاصی داشته باشند که روی عیار واقعی آن‌ها تأثیر بگذارد.
فراموش نکنید که گذر زمان و تماس مداوم قطعه طلا با هوا، رطوبت، پوست بدن و مواد شوینده می‌تواند سطح آن را دچار سایش یا تغییر رنگ کند و باعث شود که عیار ظاهری با عیار واقعی متفاوت به نظر برسد.
روش‌های تشخیص عیار در آزمایشگاه
برای اطمینان از عیار دقیق طلا، روش‌های آزمایشگاهی بهترین گزینه هستند. این روش‌ها با استفاده از تجهیزات پیشرفته، میزان خلوص واقعی طلا را مشخص می‌کنند و در صدور کد رهگیری و قیمت‌گذاری رسمی نقش دارند. در ادامه با رایج‌ترین شیوه‌های عیارسنجی در آزمایشگاه آشنا می‌شویم.
ری‌گیری طلا چیست؟
ری‌گیری یک روش آزمایشگاهی دقیق و رسمی برای تعیین عیار طلا است. در این فرآیند، نمونه‌ای کوچک از طلا ذوب شده و با مواد شیمیایی خاصی مانند سرب، نیترات پتاسیم و اسید نیتریک ترکیب می‌شود تا ناخالصی‌ها، مثل نقره، مس یا روی، از طلا جدا شوند. در انتها نیز مقدار طلای خالص باقی‌مانده با دقت بالا وزن و محاسبه می‌شود تا عیار آن مشخص گردد.
فرآیند ری‌گیری در آزمایشگاه تعیین عیار طلا انجام می‌شود. نتیجه آن نیز صدور کد رهگیری طلا است که «انگ طلا» نام دارد و در سامانه عیار سنجی طلا ثبت می‌شود. این روش به دلیل دقت بسیار بالا، برای معاملات عمده، طلای آب شده یا بررسی طلای قدیمی کاربرد گسترده‌ای دارد.
تست XRF با دستگاه مخصوص عیار سنج
تست XRF که نام کامل آن X-Ray Fluorescence است، یک روش آزمایشگاهی غیرمخرب برای تشخیص عیار طلا است. در این روش از دستگاه مخصوصی استفاده می‌شود که با تابش اشعه ایکس به سطح طلا، عناصر تشکیل‌دهنده آن را شناسایی می‌کند. دستگاه XRF در عرض چند ثانیه، ترکیب فلزات موجود در نمونه را نمایش می‌دهد و درصد خلوص طلا را با دقت قابل‌قبول اعلام می‌کند.
مزیت اصلی این روش، سرعت بالا و عدم نیاز به نمونه‌برداری است؛ اما دقت آن نسبت به روش ری‌گیری کمی پایین‌تر است.
استفاده از دستگاه‌های پرتابل فلزی (دستگاه عیارسنج طلا)
دستگاه‌های پرتابل فلزی، معروف به دستگاه عیار سنج طلا، ابزارهای قابل حمل و ساده‌ای هستند که برای تعیین سریع عیار طلا در محل استفاده می‌شوند. این دستگاه‌ها با استفاده از فناوری‌هایی مانند تحلیل فلورسانس پرتو ایکس (XRF) یا روش‌های دیگر، درصد خلوص طلا را بدون نیاز به نمونه‌برداری و در عرض چند ثانیه نمایش می‌دهند.
اگر برایتان سوال است که تفاوت دستگاه عیارسنج پرتابل با دستگاه XRF چیست؟، باید بدانید که دستگاه XRF ترکیب دقیق عناصر طلا را با دقت بسیار بالا شناسایی می‌کند و معمولا در آزمایشگاه‌ها استفاده می‌شود. درحالی‌که دستگاه عیارسنج پرتابل نسخه‌ای کوچک‌تر و قابل حمل از همین فناوری است که برای بررسی سریع و تقریبی عیار طلا در محل کاربرد دارد. هرچند دستگاه پرتابل سرعت و سهولت بیشتری دارد، دقت آن نسبت به دستگاه‌های XRF آزمایشگاهی به نسبت کمتر است.
آزمایشگاه تعیین عیار طلا
آزمایشگاه تعیین عیار طلا مرکزی تخصصی است که با استفاده از تجهیزات پیشرفته و روش‌های علمی، میزان خلوص دقیق طلا را اندازه‌گیری می‌کند.
این آزمایشگاه‌ها از روش‌هایی مانند ری‌گیری، تست XRF و سایر فرآیندهای شیمیایی برای ارائه نتایجی با دقت بالا استفاده می‌کنند. پس از انجام آزمایش نیز گزارش رسمی همراه با کد رهگیری طلا صادر می‌شود که می‌تواند به‌عنوان مدرک معتبر در معاملات مورد استفاده قرار گیرد و استعلام آن از طریق سامانه عیار سنجی طلا امکان‌پذیر است.
سامانه و سایت‌های استعلام عیار طلا
سامانه و سایت‌های آنلاین استعلام عیار، با استفاده از کد رهگیری طلا، اطلاعات دقیقی در مورد قطعه مد نظر ارائه می‌دهند. در ادامه با روند فعالیت این سامانه‌ها آشنا می‌شویم.
سامانه عیارسنجی طلا چیست؟
سایت عیار سنجی یک بستر آنلاین است که با استفاده از کد رهگیری طلا، امکان استعلام و بررسی اصالت و عیار دقیق قطعات طلا را فراهم می‌کند. خریداران و فروشندگان می‌توانند با وارد کردن کد مربوطه، از صحت و میزان خلوص طلای خود مطمئن شوند.
این سامانه باعث دقت بیشتر در معاملات طلا و کاهش ریسک خرید طلای کم‌عیار یا تقلبی می‌شود.
استعلام کد رهگیری طلا (برای طلاهای دارای فاکتور رسمی)
یک کد رهگیری یکتا روی فاکتور رسمی و معتبر طلا درج می‌شود که امکان استعلام آنلاین اصالت و عیار طلا را فراهم می‌کند. این کد توسط فروشنده‌های مجاز و تحت نظارت اتحادیه صادر می‌شود و با وارد کردن آن در سامانه استعلام کد رهگیری طلا، می‌توانید اطلاعاتی مانند نوع طلا، وزن، عیار، نام فروشگاه و تاریخ خرید را مشاهده کنید.
اعتبارسنجی و نحوه استفاده از سایت‌های رسمی
برای اعتبارسنجی رسمی عیار طلا باید به سامانه‌هایی مراجعه کنید که تحت نظارت اتحادیه طلا و جواهر یا مراکز ری‌گیری معتبر فعالیت می‌کنند. سایت رسمی ری‌گیری در ایران از طریق این لینک قابل‌دسترسی است.
در این سایت‌ها بخشی برای وارد کردن کد رهگیری، شماره پاکت طلا یا انگ حک‌شده روی طلا وجود دارد. پس از وارد کردن اطلاعات، سامانه مشخصات کامل قطعه طلا شامل عیار، وزن، نوع فلز، تاریخ ری‌گیری و مرکز انجام‌دهنده آزمایش را نمایش می‌دهد.
توصیه می‌شود تنها از سایت‌های دارای نماد اعتماد الکترونیکی یا معرفی‌شده توسط اتحادیه‌ها استفاده کنید تا از صحت اطلاعات و امنیت استعلام اطمینان داشته باشد.
نتیجه‌گیری نهایی: کدام روش برای تعیین عیار طلا قابل اعتمادتر است؟
روش‌های خانگی مثل تست با اسید، بررسی رنگ، صدای ضربه یا جذب آهن‌ربا، بیشتر برای تشخیص تقریبی عیار طلا کاربرد دارند؛ اما به‌هیچ‌وجه جای دقت و اعتبار روش‌های علمی و رسمی را نمی‌گیرند. روش‌هایی مثل ری‌گیری در آزمایشگاه، استفاده از دستگاه XRF یا استعلام کد رهگیری از سامانه‌های معتبر، امکان ارزیابی دقیق و مستند عیار طلا را فراهم می‌کنند. بنابراین درصورتی‌که نسبت به عیار طلای خود شک و شبه دارید، بهتر است ابتدا بررسی‌های خانگی را انجام دهید و سپس حتماً به آزمایشگاه معتبر مراجعه کنید.
